Пяты «стоўп» - паломніцтва ў Меку (хаджж), якое хаця б раз у жыцці павінен зрабіць кожны мусульманін. Адбываецца яно ў дванаццаты месяц мусульманскага календара. Паломнікі робяць амавенне, стрыгуць валасы (мужчыны) і ногці, апранаюцца ў спецыяльнае белае адзенне. Ім забаронена гандляваць, праліваць кроў, стрыгчыся, галіцца, выкарыстоўваць пахучыя рэчывы, уступаць у сексуальныя адносіны. Потым яны сем разоў абыходзяць вакол Каабы, робяць іншыя рытуальныя дзеянні. Паломнік, які зрабіў хаджж, атрымлівае тытул хаджы і мае права насіць зялёную чалму.
Да іншых культавых устанаўленняў ісламу адносяцца:
- абразанне хлопчыкаў, якое звычайна робіцца на семы год жыцця. У некаторых мусульманскіх краінах (Егіпет, Судан, Йемен і інш.) абразаюць таксама і дзяўчынак, прыкладна ў чатырнаццаць год, але гэта хутчэй звычай, чым рэлігійны абрад;
- шлюб. Мужчына можа мець да чатырох жонак, але абавязаны ўтрымліваць іх і ставіцца аднолькава да кожнай;
- пахаванне. Адбываецца ў дзень смерці альбо на наступны дзень. Труп загортваюць у саван і звычайна без гроба кладуць альбо садзяць у магілу тварам да Мекі;
- ежавыя забароны (нельга ўжываць спіртное, есці мяса свінні, драпежных птушак, удушанае).
Абавязкам мусульманіна з'яўляецца джыхад (араб. намаганне, барацьба за веру). Ён падзяляецца на некалькі відаў: джыхад сэрца - барацьба са сваімі ўласнымі недахопамі; джыхад языка - дазвол добрага і забарона благога; джыхад мяча альбо газават (множны лік ад араб. газва - набег) - узброеная барацьба з «нявернымі». Пры вядзенні газавату забаронена забіваць старых, жанчын, дзяцей, няўзброеных свяшчэннаслужыцеляў любой рэлігіі. Воінам праціўніка можна аказаць літасць без якіх-небудзь абавязацельсваў з іх боку, насельніцтва і ўласнасць варожай краіны могуць быць атрыманы пераможцамі як здабыча.
Асноўнымі святамі ў ісламе з'яўляюцца:
Ураза-байрам - свята занчэння посту. Святкуецца ў першыя тры дні наступнага пасля рамадана месяца. У гэтае свята мусульманін абавязаны зрабіць духавенству паднашэнне ў грашовым альбо натуральным выглядзе, асноўная частка якога прызначаецца для бедных.
Курбан-байрам - дзень ахвярапрынашэнняў. Адзначаецца на семідзесяты дзень пасля заканчэння посту. У гэты дзень мусульманін абавязаны зарэзаць для бедных тую хатнюю жывёлу, на спіне якой ён потым уедзе ў рай.
Мірадж - свята ў гонар цудоўнага начнога падарожжа Мухамеда з Мекі ў Іерусалім, а таксама ўзнясенне да неба да прастолу Алаха, якое адбылося так хутка, што ложак Мухамеда быў яшчэ цёплым, а з выпадкова перакуленага сасуда для амавення не паспела праліцца вада.
Маўлюд - дзень нараджэння Мухамеда. Гэтае свята суправаджаецца чытаннем малітваў у мячэцях і дамах веруючых, частаваннем і паднашэннем духавенству.
Святочным днём у мусульман з'яўляецца пятніца. Гэта дзень адпачынку, веруючыя апранаюць святочнае адзенне, ходзяць у мячэць. Аднак працаваць не забаронена.
3. Кірункі ў ісламе
У ісламе існуюць два асноўныя кірункі: сунізм і шыізм. Узніклі яны ў другой палове VІІ ст. з-за разыходжанняў у вырашэнні пытання аб прынцыпах перадачы ўлады ад Мухамеда халіфам. Шыіты лічылі, што халіфам павінен быць толькі прамы нашчадак Мухамеда, суніты, што ім можа быць любы прававерны, якога выбірае мусульманская суполка (ума).
Узнікнуўшы ў выніку барацьбы за ўладу, сунізм і шыізм у далейшым для абгрунтавання сваіх пазіцый сфармулявалі некалькі палажэнняў рэлігійнага характару. Так, для сунітаў Мухамед - вялікі і ўнікальны прарок, праз якога ажыццявілася непасрэдная сувязь прававерных з Алахам. Няма нікога, хто хаця б у нейкай ступені мог замяніць Мухамеда, бо Каран з'яўляецца вышэйшай і завершанай праявай адкрыцця. Любы пераемнік Прарока можа быць толькі захавальнікам ягонай спадчыны. Ён робіцца халіфам у сілу асаблівай дамовы, якая заключаецца паміж ім і прадстаўнікамі мусульманскай суполкі. Згодна з ёй, халіф з'яўляецца кіраўніком мусульман і нясе адказнасць за тое, як яны выконваюць нормы шарыяту. Кожны з халіфаў павінен задавальняць наступным патрабаванням: мець рэпутацыю і званне знаўцы законаў ісламу вышэйшага рангу, паходзіць з племені курэйшытаў, да якога належаў Мухамед, быць справядлівым, мудрым, фізічна здаровым і клапаціцца аб сваіх падданых. Асабліва ў сунізме шануюцца першыя чатыры халіфы: Абу Бакр (632-634), Амар (634-644), Асман (644-656) і Алі (656-661).
У 1924 г. халіфат як наднацыянальны інстытут быў скасаваны. У сучасным суніцкім ісламе лічыцца, што калі шарыят выконваецца нацыянальнымі ўрадамі мусульманскіх дзяржаў, патрэбы ў халіфаце няма.
Само слова «сунізм» паходзіць ад назвы другой свяшчэннай кнігі ісламу - Суны. Паколькі лічыцца, што Мухамед непасрэдна зносіўся з Алахам, то і ягоныя ўласныя выказванні прызнаюцца боганатхнёнымі. Таму Суна ў гэтым накірунку ісламу разглядаецца як вынік звышнатуральнага адкрыцця, зборнік правілаў жыцця і паводзін. Зараз суніты складаюць прыкладна 90% ад колькасці ўсіх мусульман.
Шыіты (ад араб. шыа - групоўка, прыхільнікі) лічаць, што Мухамед з'яўляецца асобай, якая адзначана Алахам і надзелена асаблівым звышнатуральным дарам. Ён быў прызначаны не толькі кіраваць мусульманамі, але і перадаць гэты дар сваім нашчадкам. Мухамед завяршыў цыкл прароцтваў і ўжо немагчымы далейшыя боганатхнёныя адкрыцці. Шыіты лічаць, што Мухамед прызначыў сваімі пераемнікамі імамаў, якія, надзелены асаблівай духоўнасцю і бязгрэшнасцю, маюць права тлумачыць Каран. Першым імамам лічыцца Алі. Як стрыечны брат і зяць Мухамеда, ён быў не проста членам племені курэйшытаў, але «адным з людзей дома Прарока». Такія блізкія сямейныя адаосіны азначаюць для шыітаў вельмі шмат. Напрыклад, яны вераць, што Алі атрымаў у спадчыну ад Мухамеда асаблівыя духоўныя здольнасці, дзякуючы якім ён не памыляўся пры тлумачэнні Карана і кіраўніцтве мусульманскай суполкай. Алі ў вучэнні шыітаў быў з цягам часу надзелены не меншай, чым Мухамед святасцю, а ў некаторых сектах нават і большай. Лічыцца, што Алі перадаў гэтыя якасці сваім сынам Хасану і Хусейну, а яны - сваім нашчадкам. У барацьбе за ўладу шыіты арганізавалі загавор, у выніку якога халіф Асман быў забіты, а ягонае месца заняў Алі. Аднак праз некалькі гадоў Алі сам быў забіты прама ў мячэці, а ягонага сына Хусейна натуральна разадралі на часткі, бо ніхто не хацеў браць на сябе асабістую адказнасць за смерць унука Прарока. Шыіты абвясцілі Хусейна святым пакутнікам і кожны год адзначаюць дзень ягонай гібелі - Шахсей-вахсей. У гэты дэень адбываюцца ўрачыстыя працэсіі, удзельнікі якіх падвяргаюць сябе самабічаванню з мэтай узгадаць пакуты Хусейна і тым самым атрымаць у ягонай асобе свайго абаронцу. Пры гэтым яны выкрыкваюць: «Шах Хусейн! Вах, Хусейн!», што і дало назву гэтаму дню.
Пасля смерці Хусейна шыіты ператварыліся ў мусульманскую меншасць, якая праследавалася з боку сунітау.
Асаблівае месца ў веравывучэнні шыітаў займае вобраз дванаццатага імама па імені Мухамед, які жыў у IX ст. Лічыцца, што ён знік у падлеткавым узросце, але калі-небудзь з'явіцца людзям як Махдзі (Месія) і ўстановіць царства праўды і справядлівасці. Згодна з веравучэннем шыітаў, імам Мухамед і пасля знікнення аказвае ўплыў на развіццё ісламу праз сваіх прадстаунікоў, якія называюцца аяталы («божыя знамені''). Менавіта яны маюць права тлумачыць шарыят і распрацоўваць рэлігійныя нормы.
У шыізме перыядычна ўзнікаюць чуткі аб тым, што «схаваны імам» ужо прыйшоў і ўвасобіўся ў канкрэтнага чалавека. Распаўсюджванне такіх чутак у 60-80-я гг. XX ст. садзейнічалі падзеі ісламскай рэвалюцыі ў Іране, якую ўзначаліў аятала Хамейні. Ён быў абвешчаны сваімі прыхільнікамі імамам.
Шыіты, як і суніты, лічаць Суну свяшчэннай кнігай, але прызнаюць толькі тыя хадзісы, у якіх альбо гаворыцца пра Алі, альбо іх аўтарства прыпісваецца Алі і ягоным прыхільнікам. Шыіты прымаюць агульнамусульманскі тэкст Карана (бо іншага проста няма), але не задаволены ім, бо лічаць, што ён недастаткова адлюстроўвае ролю Алі. Існуе шыіцкая версія Карана з дабаўленнем суры «Два свяцілы», у якой Мухамед і Алі пастаўлены побач. Шыіты вераць, што сапраўдны тэкст Карана, вядомы святым імамам, з'явіцца разам з Махдзі, пасля чаго праўда і справядлівасць перамогуць.
Шыіты зараз складаюць прыкладна І0% ад агульнай колькасці мусульман. Жывуць яны пераважна ў Іране, Іраку, Йемене, некаторых раёнах Дагестана, Туркменістана і Таджыкістана.
У ісламе ёсць рух, які называецца суфізм. Ён не з'яўляецца асобным кірункам, ягонымі прыхільнікамі могуць быць як суніты, так і шыіты, якія імкнуцца наблізіцца да Алаха пры дапамозе метадаў духоўнага ачышчэння.
Суфізм узнік прыкладна ў сярэдзіне VШ - пачатку IX стст, як вынік аскетычна-містычных тэндэнцый у ісламе. Сярод прычын яго ўзнікнення даследчыкі называюць агульнае ўскладненне рэлігійнага жыцця ў ісламе, якое суправаджалася паглыбленымі духоўнымі пошукамі, а таксама ўплыў іншых рэлігій, у першую чаргу - хрысціянства. Само слова «суфізм» паходзіць ад арабскага «тасавуф» - «самаачышчэнне». «Суфі» (жаночы род - «суфійія») абазначае чалавека, чыё сэрца ачышчана ад мірскога бруду.
Прарок Мухамед шануецца як суфі. Лічыцца, што яшчэ ў маленстве яго сэрца было ачышчана анёламі. Сярод першых мусульман вылучаліся так званыя «людзі на лаўцы» (ал аль суфа). Яны вельмі рэдка пакідалі мячэць у Медыне, таму што бесперапынна маліліся. Насілі яны простае адзенне з шэрсці (суф), чым сімвалічна прытрымліваліся прыкладу прарокаў, асабліва Ісуса.
Сутнасць суфізму складае вера ў любоў Алаха, якая грунтуецца на словах Карана аб тым, што «сапраўды, Алах любіць богабаязненых!» (3,76). Прыхільнікі суфізму разважаюць над тэкстамі Карана і Суны і імкнуцца трымацца іх прадпісанняў. Яны адмаўляюцца ад усяго мірскога, шануць беднасць, аддаюць сябе волі Алаха і лічаць неабходньм праяўляць стойкасць у перанясенні няшчасцяў і пакут.
У суфізме лічыцца, што ёсць вельмі шмат спосабаў ачышчэння. Прыводзяцца словы Мухамеда аб тым, што колькасць шляхоў да Алаха роўнае колькасці сапраўдных веруючых. Чалавек у сваей духоўнай практыцы павінен прытрымлівацца ўказання настаўніка, каб не пайсці за Сатаной. З мэтай арганізацыі сумеснай духоўнай дзейнасці ў сярэдзіне ХП - пачатку ХШ стст. у суфізме ўзніклі ордэны. Шлях ачышчэння ў іх уяўляўся ў выглядзе лесвіцы і складаўся звычайна з наступных ступеняў: пакаянне, звяртанне да Алаха, самаадрачэнне, давер, удзячнасць, беднасць, цярпенне, любоў. Дасягненне кожнай ступені патрабуе асаблівага духоўнага стану, які дае Алах. Звычайна гэта задаволенасць, упэўненасць, блізкасць, любоў, аб'яднанне, веды.
У суфісцкіх ордэнах былі распрацаваны спецыяльныя методыкі для дасягнення асаблівага містычнага стану: вымаўленне пра сябе іменаў Алаха, спяванне гімнаў, музыка, танцы.
Канчатковай кропкай шляху ачышчэння ў суфізме лічылася да-сягненне блізкасці да Бога. Той, хто гэта зрабіў называйся «валі» (жаночы род «валійія») - «той, які каля Бога». Суфізм адмаўляе дыстанцыю паміж Алахам і ачышчаным чалавекам, за што ён кратыкаваўся прадстаўнікамі артадаксальнага ісламу.
Зараз суфісцкія ордэны ёсць у большасці мусульмаанскіх краін, хаця яны і не маюць такога ўплыву, як раней.
4. Іслам на Беларусі
Іслам на Беларусі - прышлая рэлігя, прынесеная іншым народам. Яго носьбітамі з'яўляюцца татары, якія з'явіліся ў Вялікім Княстве Літоўскім у пачатку ХІV ст. і ў асноўнай масе найшліся ў войска. Іх узаемаадносіны з мясцовым насельніцтвам складіся вельмі добра, татары займалі ў дачыненні да сваей новай радзімы патрыятычную пазіцыю і часта выступалі ў складзе войска Вялікага Княства нават супраць сваіх адзінаверцаў. Таксама яны ўдзельнічалі ў вайне з Тэўтонскім ордэнам і Грунвальдскай бітве (1410).
Татары, якія жылі ў ВКЛ вызнавалі сунізм. Ім было дазволена адпраўляць сваю веру і будаваць мячэці. Першыя мягчэці на тэрыторыі Беларусі з'явілся ў канцы ХІV ст. Прывілей на іх будаўніцтва давалі вялікія князі, пазней патрабаваўся яшчэ і дазвол караля. Дазвадялася будаваць толькі драўляныя і сціплыя па архітэктуры мячэці. У ХVІ ст. відавочна пісаў, што мячэці ў ВКЛ убогія і нізкія, без мінарэтаў. На момант трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795) на тэрыторыі Беларусі і Літвы знаходзілася 23 мячэці і 65 малітоўных дамоў мусульман. Вядомы выпадкі паломніцтва беларускіх мусульман у ХVІ ст. у Меку.
Асіміляцыі татараў у ВКЛ не адбылося. Яны захаваліся як асобны народ і рэлігійная супольнасць, хаця многія з іх прымалі беларускія прозвішчы, звычаі, мову. Сваю мову татары на Беларусі паступова забылі, таму для задавальнення іх духоўных патрэб ствараюцца кітабы (араб. - кнігі) - рэлігійныя кнігі мусульман, якія былі напісаны на беларускай мове арабскімі літарамі. Першыя з іх з'явіліся ў ХVI ст. Яны змяшчалі апісанне мусульманскіх рытуалаў, падзей з жыцця прарока Мухамеда, маральныя павучанні, усходнія паданні, казкі, варожбы на літарах Карана і іншыя матэрыялы.
У ВКЛ мусульманскія суполкі былі самастойнымі. Пры неабходнасці вырашэння спрэчных пытанняў у рэлігійных справах яны звярталіся да знаўцаў шарыяту ў Атаманскай імперыі (Турцыя) альбо Крыме.
Пасля далучэння тэрыторыі Беларусі да Расійскай імперыі Кацярына П абяцала тутэйшым мусульманам захаваць свабоду веравызнання і ўсе былыя прывілеі.
Нягледзячы на тое, што частка беларускіх татар-мусульман удзельнічала ў вайне 1812 г. на баку Напалеона, а таксама ў паўстаннях 1830-1831 і 1863 гг., адносіны да іх з боку ўрада былі даволі памяркоўнымі.
У XIX ст. у час набажэнства мусульмане на Беларусі ўжывалі польскую мову, і на ёй жа выдаваліся іх богаслужэбныя кнігі. З гэтым змагаліся ўлады, асабліва пасля падаўлення паўстання 1863 г. У 80-я гг. беларускім мусульманам было забаронена карыстацца ў рэлігійных справах польскай мовай.
У пачатку XX ст. на Беларусі жылі каля 14 тыс. татараў-мусульман і існавала больш 20 мячэцяў.
Рэпрэсіі супраць рэлігіі ў гады Савецкай улады не абмінулі і беларускіх мусульман. Пасля Другой сусветнай вайны многія татары-мусульмане з'ехалі з Беларусі ў іншыя краіны, бо баяліся, што іх напаткае лёс крымскіх татар, да якіх яны былі блізкія. Зачыняліся мячэці, забываліся традыцыі. У канцы 80-х гг. на Беларусі існавала толькі адна мячэць у г.п. Іўе Гродзенскай вобласці.
На 1 студзеня 1999 г. на Беларусі зарэгістравана 24 мусульманскія суполкі. Падаўляючая большасць іх дзейнічае ў заходніх абласцях. У пачатку 1994 г. адбыўся першы Усебеларускі з'езд мусульман, на якім было створана мусульманскае рэлігійнае аб'яднанне Рэспублікі Беларусь. Яно выдае на рускай мове часопіс, які выходзіў пад рознымі назвамі: «Аль-Джыхад», «Аль-Іслам», «Рамазан», «Жыццё».
Іслам з`яўляецца рэлігіяй, якая сфарміравалася ў выніку сінтэзу палажэнняў іудаізму, хрысціянства і старажытных вераванняў арабскіх плямён. Ён стаў прычынай узнікнення такога гістарычнага і культурнага феномена, які называецца «мусульманскі свет». З невялікай групы семіцкіх плямён вырасла этнакультурная супольнасць з моцнай палітычнай структурай і высокаразвітай цывізацыяй, якая некаторы час знаходзілася на больш высокім узроўні, чым еўрапейская. У працэсе свайго распаўсюджвання іслам пастаянна сутыкаўся з хрысціянствам, узаемаадносіны паміж гэтымі рэлігіямі, нягледзячы на тыпалагічнае падабенства многіх элементаў іх веравучэння і культу былі, і застаюцца зараз у некаторых рэгіёнах, вельмі няпростымі. На шчасце, на Беларусі такога не назіралася, мусульмане жывуць на нашых землях ужо больш шасці стагоддзяў і заўсёды паміж імі і прадстаўнікамі іншых вераванняў існавала ўзаемапавага.
Спіс выкарыстаных крыніц
1. Религиоведение: Хрестоматия: Учеб. пособ. / Автор-сост. П.И. Костюкович. - Мн.: Новое знание, 2000. - 480 с.
2. Самыгин С.И., Ничипуренко В.Н., Полонская И.Н. Религиоведение: социология и психология религии. - Ростов-на-Дону, 1996.
3. Адзіночанка В.А., Рэлігіязнауства: вучэбны дапаможнік для ВНУ / В.А. Адзіночанка. - Минск: Універсітэцкае, 2001. - 240 с.
4. Радугин А.А. Введение в религоведение: теория, история и современные религии / А.А. Радугин. - М., 1997.
Страницы: 1, 2, 3
