Создание партизанского резерва Центральным Комитетом КП(б) Белоруссии выполняло указание ЦК ВКП(б), в котором говорилось: "Нужно повести дело так, чтобы не было ни одного города, села населенного пункта на временно оккупированной территории, где бы не существовал в скрытом виде боевой резерв партизанского движения. Этот скрытый боевой резерв партизанского движения должен быть числом не ограничен и вовлекать всех честных граждан, желающих сражаться от немецкого гнета". Великая Отечественная в цифрах и фактах., МН., 1998 г.
Одной из самых массовых форм борьбы против врага было сопротивление невооруженного населения. Жители городов отказывались работать на фабриках, принадлежащих фашистам, крестьяне боролись против общинных порядков в деревне. Где только можно было белорусский народ прятал от врага продовольствие, оборудование заводов, фабрик и колхозов. Рискуя жизнью, патриоты слушали радиопередачи из Москвы, читали газеты, листовки. В партизанских зонах действовали школы.
У ліку першых, самастойна узнікшых, быў Пінскі партызанскі атрад пад камандаваннем В.З. Каржа, які налічваў каля 60 чалавек.
На тэррыторыі Кастрычніцкага района Палескай вобласці актыйна дзейнічаў атрад "Чырвоны Кастрычнік". Яго кіраўнік Ц.П.Бумажкоў і Ф.І.Паўлоўскі 6 жніўня 1941 г. сталі першымі партызанамі - Героямі Савецкага Саюза. На міншчыне, у весцы Зачалле (Любанскі р-н),баявую партызанскую групу стварыў Дзм. Хамицэвіч. У Чашніцкім раёне узброеную барацьбу супраць акупантаў узначаліў Ц.Я. Ярмаковіч. З ліку рабочых і службоўцаў Пудацьскай картоннай фабрыкі ў Суражскім раёне быў створаны атрад на чале якога стаў М.П. Шмыроў, любоўна названы у народзе "Бацькам Мінаем".
На аснове былых знішчальных батальёнаў партызанскія атрады ўніклі ў Парыцкім, Лельчыскім, Ельскім, Рагачоўскім, Мехаўскім і іншых раёнах Беларусі. Усяго ў другой палове 1941 года самастойна узнікла 60 атрадаў і груп.
Дзейнасць партызан выклікала ў захопнікаў сур'ёзную заклапочанасць. Генерал Вагнер, напрыклад, паведамляў начальніку генеральнага штаба сухапутных сіл Германіі Ф.Гальдэру, што група арміі "Цэнтр" не можа быць належным чынам забяспечана ўсім неабходным " з выпадку разбурэння партызанамі чыгуначных шляхаў". Каб пакончыць з дзейнасцю "лясных бандзітаў", як называлі партызан гітлераўцы, у ліпені - жніўні 1941 г. была здзейснена першая буйнамаштабная карная аперацыя пад назвай "Прыпяцкія балоты". У выніку яе правядзення карнікі знішчылі 13 788 чалавек,у асноўным мірных жыхароў,акружэнцаў, усіх тых, хто быў западозраны ў падтрымцы партызан. Нягледзячы на размах аперацыі і яе жорсткасць , карнікі не дасяагнулі поўнага поспеху. "Нарысы гісторыі Беларусі" І.М Ігнаценка, Мінск, Беларусь 1994 г.
Станоўчы ўплыў на развіццё партызанскай барацьбы аказала Маскоўская бітва. Разгром немцаў каля сцен сталіцы СССР яскрава сведчыў, што план "маланкавай вайны" пахаваны, што вайна будзе працяглай і агрэсар урэшце будзе разгромлены.
Новы ўздым партызанскага руху ў Беларусі прыпаў на вясну - лета 1942 года. Характэрнай рысай руху стала вызваленне ад акупантаў значных тэрыторыі і утварэнне там партызанскіх зон, дзе гаспадарамі становішча былі самі партызаны. Першая такая зона узнікла ў студзені - лютым 1942 года на тэрыторыі Кастрычніцкага раёна былой Палескай вобласці, яе так званы "гарнізон Ф.І.Паўлоўскага" ў сваім складзе налічваў 13 атрадаў (звыш 1300 чалавек). Узброеных вінтоўкамі, 70 станковымі і ручнымі кулямотамі і. др. "Гарнізон" распаўсюжваў свой уплыў і на частку пунктаў суседніх раёнаў - Глускага, Любанскага, Старадарожскага, Капаткевіцкага.
Цэнтрам партызанскага руху ў Магілёўскай вобласці с вясны 1942 г. стаў Клічаўскі раён. дзе базіраваліся даволі буйная групоўка партызан. Гэтыя атрады ва ўзаемадзеянні шэрагам партызанскіх групп выгналі захопнікоў з многіх пунктах суседніх Асіповіцкага і Кіраўскага раёнаў.
Некаторую асаблівасць мела арганізацыя партызанскіх фарміраванняў на тэрыторыі Віцебскай вобласці, якая з пачатку 1942 года з'яўлялася прыфрантавой. Вялізарнае значэнне мела існаванне так званых Суражскіх (Віцебскіх) Варот (40-кіламетровы прагаі у лініі фронта стыку нямецкіх армій "Поўнач" і "Цэнтр"), праз якія з вялікай зямлі у тыл ворага накіровалася арганізатарскія і дыверсіёныя групы, зброя, боепрыпасы, медыкаменты і інш. Яны дзейнічалі з лютага да верасня 1942 года.
На пачатак студзеня 1943 года клолькасць партызан у Беларусі перавысіла 56 тысяч чалавек. Узброенную барацьбу супраць захопнікаў вялі 56 брыгад, якія аб'ядноўвалі 220 атрадаў. Партызанскі рэзерв складаў на гэты час звыш 150 тысяч чалавек.
У сакавіку 1942 года Мінскі падпольны абкам партыі арганізаваў баявы рэйд на тэрыторыі Любанскага, Жыткавіцкага, Ленінскага, Старобінскага, Слуцкага Раёнаў. У ім удзельнічалі даволі значныя сілы партызан - атрады А.І. Далідовіча, М.М. Розава, А.І.Патрына, Г.М. Сталярова, В.З. Каржа - усяго каля 600 чалавек. Партызаны рухаліся двума паралельнымі напрамкамі. праходзячы 25-30 км.
вынікам актывізацыі баявых дзеянняў мінскіх і палескіх партызан стала стварэнне даволі абшырнай Любанскай партызанскай зоны, якая ў спалучэнні з Кастрычнійкай зонай ахоплівала значную тэрыторыю. Акрамя Любанскага - кастрычніцкай партызанскай зоны на акупіраванай тэрыторыі Беларусі ў розны час дзейнічала некалькі дзесяткаў іншых зон. Найбольш значныя з іх Баранавіцкая, Беластоцкая, Брэсцкая, Вілейская, Гомельская, Магілеўская, Мінская, Палеская і Пінская абласныя злучэнні.
Важнае значэнне ў барацьбе з акупантамі мелі ўдары партызан на камунікацыях праціўніка, у першую чаргу на чыгунках, мастах і буйных вузлах. Летам 1942 года, калі Чырвоная Армія вяла цяжкія абарончыя баі ля Сталінграда, ЦШПД звярнуўся да партызан Беларусі з заклікам як мага актыўней зрываць перакідку да месца баёў рэзерваў праціўніка, дабіцца поўнага знішчэння вайсковых эшалонаў па іх шляху да фронту. Партызаны Беларусі адказалі на гэты заклік шэрагамі буйных аперацый, у тым ліку і на камунікацыях праціўніка.
У пачатку жніўня 1942 года дыверсійная група брыгады "За Савецкую Беларусь" Віцебскай вобласці узарвала чатырох пралетны мост праз раку Дрысу на магістралі Полацк -Даўгапілс. Рух па ім быў адноўлены толлькі праз 16 сутак. 25 жніўня партызаны атрада імя М.Ц. Шыма Пінскай вобласці разграмілі гарнізон у Бастыні на чыгунцы Баранавічы - Лунінец.
Удзел у аперацыях разам з партызанамі прымалі і мясцовыя жыхары якія складалі скрытыя партызанскія рэзервы. Так, брыгада М.С. Кароткіна пры ўдзеле 250 мясцовых жыхароў. 29 жніўня 1942 года разбурыла чыгуначнае палатно на участку Сіроціна - Язвіна. За ноч было разбурана некалькі кіламетраў чыгункі, зроблены перакопы насыпу. У выніку чыгунка Полацк - Віцебск не дзейсніла 10 сутак. "Нарысы гісторыі Беларусі", І.М. Ігнаценка, Мінск, Беларусь, 1995 г. Рост партызанскага руху выклікаў хвалю карных варожых экспедыцый. За май - лістапад 1942 года фашысты правялі больш за 40 карных аперацый, але ліквідаваць партызанскі рух яны не здолелі.
Пасля паспяховага заканчэння Сталінградскай бітвы і іншых франтавых аперацый 1943 года, у першую чаргу бітва пад Курскам, партызанскія сілы сталі множыцца яіэ худчэй. Толькі ў Мінскай вобласці за 1943 год у партызанския атрады уступіла звыш 22000 чалавек. Характерна, што партызанскі рух рос і ў заходніх абласцях Беларусі.
Нямецкае галоўнае кіраўніцтва ў другой палове ліпеня адчувала сябе вельми дрэнна. У гэты час пачалося наступленне 2-га і 3-га Прыбалтыйскага франтоў. Саюзнікі таксама пачалі ваенныя аперацыі на Захадзе. Нямецкі генерал Бутлар пра гэта напісаў наступнае: "Разгром группы армий "Центр" положил конец организованному сопротивлению немцев на Востоке". Мировая война 1939-1945 г.г. Сборник статей. Издательство иностранной литературы, с. 240
Паказчыкам узросшага майстэрства партызан і іх штабоў, з'яўлялася правядзенне ў адзін і той жа тэрмін і у межах усёй акупацыйнай тэрыторыі Беларусі буйнамаштабных аперацый, якія ўвайшли ў гісторыю пад назвай "Рэйкавая вайна". У іх удзельнічалі фактычна ўсе партызанскія злучэнні рэспублікі. На Беларусі 1943-1944 г.г. аперацыя "Рэйкавая вайна" ажыцяўлялася ў 3 этапы. Янак ставіла мэтай зрыў ваенных перавозак праціўніка і максімальнае садзейнічанне наступленню Чырвонай Арміі. Першы этап (пад назвай "Аккорд") пачаўся ў ноч 3-4 жніўня 1943 года і працягваўся да сярэдзіны верасня, другі - 19 верасня да пачатку лістапада гэтага года (ен атрымаў назву "Канцэрт"). Трэці этап пачаўся ў ноч 20 чэрвеня 1944 года. "Нарысы гісторыі Беларусі", І.М. Ігнаценка, Мінск, Беларусь 1995 г.
За час 1-га і 2-га этапаў "Рэйкавай вайны" партызаны узарвалі звыш 200 тысяч рэек. Блі разбураны чыгуначныя лініі Цімковічы- Асіповічы, Бабруйск - Старушкі, Жлобін - Калінкаквічы. Адначасова партызаны пускалі пад адкос эшалоны, узрывалі масты, чыгуначныя станцыі. Яскравымпаказчыкам баявых поспехаў партызан ў 1943 годзе з'яўляецца тое, што пад іх кантролем знаходзілася 60% акупацыйнай тэраторыі, значная частка якой была цалкам вызвалена ад захопнікаў. сур'езна занепакоеныя такім становішчам, фашысты на працягу 1943 года правялі звыш 60-ці буйных карных аперацый супраць партызан і насельніцтва. У шматдзённых баях апрача ахоўных і паліцэйскіх сіл прымалі таксама ўдзел многзя тысячы кадравых салдат і афіцэраў вермахта . На іх узбраенні былі танкі, артылерыя, самалеты.
Аднак у гэты час у Беларусі актыўна дзейнічалі 374 тысячы добра ўзброенных партызан, якія аб'ядналіся ў вялікія атрады, часткі. Агульнае кіраўніцтва партызанскай барацьбой ажыццяўлялі падпольныя арганізацыі КПБ на чале з першым сакратаром П.К.Панамарэнка які адначасова з'яўляўся і начальнікам центральнага штаба партызанскага руху СССР да студзеня 1945 года. Жуков Г.К. Воспоминания и размышления. М., 1969 г.
Одной из самых значимых и ярких операций в партизанской деятельности была операция "Рельсовая война", лучше всего узнать об обстановке, характере операции из воспоминаний. Как раз такой фрагмент из воспоминаний ветерана партизанского движения Н.Е.Усова.
"…Вечером 1 августа в штабе бригады было оживленно. Сюда вызвали всех командиров, комиссаров и начальников штабов. пришел Хомченко, и все настороженно притихли. Комбриг начал читать приказ. Ццентральный штаб партизанского движения в ночь на 3.08. 1943 г. объявляет начало крупномасштабной операции "Рельсовая война". Собравшихся командиров поразила широта её охвата - железнодорожных коммуникаций врага территории Белоруссии, Украины, Латвии, Литвы и областей Ленинградской, Калининской, Смоленской, Орловской.
Озабоченность командиров можно было понять, каждый представлял себе важность этой необычной операции и каждому хотелось быть на её переднем крае. Один Павел Стрельцов широко улыбался. Его диверсионной группе предстояло главное - рвать рельсы.
Бригаде отводился участок дороги между станциями Крулевщизна и Подевилье. Этот участок дороги был тщательно изучен разведчиками. Трескучими взрывами вспыхивали над насыпью, со звоном и свистом летели куски рельсов и шпал, и эти взрывы повторялись снова и снова. Когда диверсионная группа возвращалась с задания живой, все были очень довольны удачей, местные жители высыпали на улицу встречать партизан. Было радостно на душе, мне вспоминалось начало, первые дни, настороженность крестьян, а сейчас они улыбались поздравляли партизан с успехом. Конечно же, в этом немалая заслуга коммисаров, агитаторов. А коль крестьяне живут делами партизан, это значит, включились в борьбу за освобождение своей земли. Н.Е. Усов "В семье партизанской", Беларусь 1988 г.
II ЧАСТЬ
Подпольное движение в годы
Великой Отечественной войны.
Страницы: 1, 2, 3
